اوپن‌ای‌ای اخیراً مجموعه ابزار جدیدی برای «کنترل والدین» در ChatGPT معرفی کرده تا والدین بتوانند استفاده نوجوانان از هوش مصنوعی را امن‌تر و هدفمندتر کنند؛ گامی که نشان می‌دهد دورانِ رهاشدگیِ ابزارهای دیجیتال به پایان رسیده و توسعه‌دهندگان نیز متوجه نیاز خانواده‌ها به چارچوب‌ها و مرزهای عملی شده‌اند.
چه چیز جدید است و چرا مهم است
نسخه‌ی ویژه کنترل والدین امکان اتصال حساب والدین به حساب نوجوان را فراهم می‌کند تا والدین پس از ارسال دعوتنامه و تأیید، در پنلی مرکزی تنظیمات را اعمال کنند. ویژگی‌ها شامل تعیین ساعات مجاز استفاده، غیرفعال‌سازی قابلیت صوتی، عدم ذخیره تاریخچه گفتگو، مسدودسازی تولید تصویر و مدیریت سهم کاربر نوجوان در فرایند آموزش مدل است. این مجموعه ابزارها چند نقش همزمان ایفا می‌کند: کاهش قرار گرفتن در معرض محتوای نامناسب، آموزش کاربردی و مسئولانه‌ی فناوری به نوجوانان و کاهش ریسک‌های روانی یا رفتاری مرتبط با استفاده ناپایدار از چت‌بات‌ها.
فیلترها و پایش سلامت: محافظت یا نظارت؟
سامانه به‌طور خودکار فیلترهایی برای محتوای جنسی، نقش‌آفرینی‌های خشونت‌آمیز، چالش‌های مخاطره‌آمیز و ترویج ایده‌آل‌های زیباشناختی افراطی فعال می‌کند؛ با این حال این فیلترها برای والدین قابل تنظیم‌اند اما نوجوان حق تغییر آن‌ها را ندارد. افزون بر آن، مکانیزم پایش سلامت می‌تواند نشانه‌های خودآزاری یا بحران روانی را تشخیص دهد و در موارد مشکوک تیمی ویژه پرونده را پیگیری و در شرایط حاد والدین را از طریق پیامک، ایمیل یا اعلان مطلع می‌کند. این ترکیبِ فیلترینگ محتوا و رصد علائم روانی نقطه قوتی است اما بحث‌برانگیز هم هست؛ زیرا مرز میان حفاظت و نظارت تنگ است و نیازمند شفافیت درباره نحوه تحلیل داده‌ها و حریم خصوصی است.
نکات اجرایی برای خانواده‌ها
- پیش از فعال‌سازی، والدین و نوجوانان یک گفت‌وگوی شفاف درباره مرزها، دلایل محدودیت‌ها و انتظارهای خانوادگی داشته باشند تا کنترل‌ها همراه با آموزش و اعتماد باشد؛
- از منابع آموزشی و راهنماهای ارائه‌شده استفاده کنید و تنظیمات را دوره‌ای بازبینی کنید تا با بلوغ نوجوان همسو شوند.
این دو گام ساده، کنترل فنی را به فرایندی تربیتی تبدیل می‌کند و از بروز مقاومت یا دورزدن محدودیت‌ها جلوگیری می‌نماید.
خلاها و پرسش‌های باز
هرچند این ابزارها مفیدند، اما چند نکته باقی می‌ماند: چگونه تعریف می‌شود که یک پیام «خطرناک» است و چه معیارهایی برای اطلاع والدین به‌کار می‌رود؟ چه تضمینی هست که اطلاعات حساس نوجوانان در فرایند پایش به‌درستی محافظت شود؟ و چگونه رفتارهای سالمِ کنجکاوانهٔ نوجوانان—مثل جستجوی موضوعات جدی یا پرسش‌های هویتی—از برچسب‌خوردن به‌عنوان «خطر» مصون بماند؟ پاسخ به این پرسش‌ها به شفاف‌سازی فنی، سیاست‌های حریم خصوصی و آموزش دیجیتال نیاز دارد.
اوپن‌ای‌ای برای توسعه این سامانه با نهادهای تخصصی مانند Common Sense Media همکاری کرده و وعده صفحات راهنما و ابزارهای آموزشی برای والدین داده است؛ همچنین سیستم پیش‌بینی سنی در راه است تا تنظیمات مناسب به‌طور خودکار پیشنهاد شود. اما در نهایت، فناوری هرچقدر هم پیشرفته باشد، کارکرد مؤثرش در خانه نیازمند گفتگو، آموزش و بازنگری مستمر است تا ابزارها به جای گمراه‌سازی، فرصت‌های یادگیری و رشد را برای نوجوانان فراهم کنند.
سینا علیپور
او دانشجوی رشته مهندسی کامپیوتر در مقطع کارشناسی است و فعالیت حرفه‌ای خود را در عرصه رسانه از سال ۱۳۹۸ با یک بلاگ شخصی در حوزه فناوری آغاز کرده است. وی پس از مدتی به عنوان نویسنده آزاد در مجله‌های آنلاین تکنولوژی فعالیت کرد و در حال حاضر، دبیر سرویس نقد و بررسی گجت‌های هوشمند در یک مجله معتبر تکنولوژی است.
