شرکت OpenAI به‌تازگی از قابلیت جدیدی در پلتفرم ChatGPT رونمایی کرده که می‌تواند نقطه‌عطفی در کاربرد هوش مصنوعی در حوزه آموزش باشد. این ویژگی با عنوان «حالت مطالعه» (Study Mode)، با هدف توسعه توانایی تفکر انتقادی در میان دانش‌آموزان طراحی شده و برخلاف رویکرد متداول پاسخ‌دهی مستقیم، مخاطب را به تعامل فعال با محتوا دعوت می‌کند.
رویکرد تعاملی در آموزش؛ از پاسخ‌گویی تا مشارکت فکری
با فعال‌سازی حالت مطالعه، ChatGPT به‌جای ارائه مستقیم پاسخ، مجموعه‌ای از پرسش‌های مفهومی مطرح می‌کند تا میزان درک دانش‌آموز از موضوع را ارزیابی کند. در برخی موارد، پاسخ نهایی تنها زمانی ارائه می‌شود که کاربر مشارکت فکری و تعامل مؤثر با محتوا داشته باشد؛ رویکردی که می‌تواند فرآیند یادگیری را تعمیق و فردمحورتر کند.
این قابلیت اکنون برای کاربران نسخه‌های رایگان، پلاس، پرو و تیمی ChatGPT فعال شده و به‌زودی برای مشترکین نسخه آموزشی (Edu)، که معمولاً از طریق اشتراک‌های گروهی مدارس به سیستم دسترسی دارند، عرضه خواهد شد.
پاسخ به دغدغه‌های آموزشی و ارتقای نقش هوش مصنوعی
رونمایی از این قابلیت بخشی از پاسخ OpenAI به نیاز میلیون‌ها دانش‌آموز در سراسر جهان است که روزانه از ابزارهای هوش مصنوعی در محیط آموزشی استفاده می‌کنند. اگرچه ChatGPT در تسهیل انجام تکالیف و یادگیری کاربردهای متعددی دارد، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که وابستگی بیش از حد به آن ممکن است به کاهش فعالیت مغزی و تضعیف توانایی تحلیل و استدلال مستقل منجر شود.
یک تحقیق علمی منتشرشده در ژوئن ۲۰۲۴ بیان می‌کند که دانش‌آموزانی که برای نگارش مطالب به ChatGPT تکیه می‌کنند، فعالیت مغزی کمتری نسبت به کسانی دارند که از موتورهای جست‌وجو استفاده کرده یا به روش تحقیق سنتی رو می‌آورند.
مواجهه نظام آموزشی با فناوری‌های نوین
از زمان عرضه اولیه ChatGPT در سال ۲۰۲۲، نگرانی‌هایی پیرامون نقش آن در آموزش شکل گرفت. در برخی ایالت‌های آمریکا، استفاده از هوش مصنوعی در مدارس برای مدتی ممنوع شد، اما از سال ۲۰۲۳ به‌تدریج رویکرد منع جای خود را به سیاست‌های تطبیقی و حمایتی داد؛ تحولاتی که زمینه‌ساز پذیرش فناوری‌های هوشمند در فرآیند یادگیری شد.
قابلیت حالت مطالعه نشان‌دهنده تلاش OpenAI برای تبدیل ChatGPT از یک ابزار پاسخ‌گو به بستری آموزشی و مشارکتی است. جالب اینکه پیش‌تر شرکت Anthropic نیز قابلیتی مشابه تحت عنوان «حالت یادگیری» (Learning Mode) را برای ربات هوش مصنوعی Claude معرفی کرده بود.
چالش‌ها و الزامات بهره‌برداری مؤثر
گرچه قابلیت جدید ChatGPT از نظر طراحی نوآورانه است، محدودیت‌هایی نیز دارد. به‌عنوان مثال، کاربران می‌توانند به‌سادگی حالت مطالعه را غیرفعال کرده و از نسخه معمول برای دریافت سریع پاسخ استفاده کنند. همچنین، ابزار اختصاصی برای والدین یا مدیران مدارس جهت محدودسازی عملکرد حالت‌های مختلف هنوز در دسترس نیست؛ هرچند که ممکن است در آینده ارائه شود.
«لیا بلسکی»، معاون آموزشی OpenAI، تأکید کرده که بهره‌گیری مؤثر از این ویژگی نیازمند انگیزه و مشارکت واقعی دانش‌آموزان در یادگیری است. صرفاً انجام تکالیف کافی نیست؛ بلکه رشد درک و تحلیل نیازمند تعامل فعال ذهنی است.
گام نخست در مسیر تحول آموزش با هوش مصنوعی
OpenAI اعلام کرده حالت مطالعه تنها آغاز راه است و در آینده نزدیک قصد دارد داده‌ها و اطلاعات تحلیلی بیشتری درباره نحوه استفاده کاربران از هوش مصنوعی در آموزش منتشر کند. این مسیر می‌تواند نه‌تنها به اصلاح نگرش‌های قبلی نسبت به کاربرد فناوری در آموزش منجر شود، بلکه بستری هوشمندتر و انسانی‌تر را برای رشد مهارت‌های شناختی نسل جدید فراهم آورد.
