آیا مغز انسان ممکن است روزی از اطلاعات اشباع شود؟ این پرسشی است که ذهن بسیاری را درگیر کرده و پاسخ علم عصب‌شناسی به آن، حیرت‌انگیز است. برخلاف حافظه گوشی یا رایانه که ظرفیت مشخصی دارند، مغز انسان از لحاظ ذخیره اطلاعات با محدودیت واقعی مواجه نیست. این واقعیت نشان‌دهنده قابلیت بی‌نظیر مغز در پردازش و نگهداری اطلاعات پیچیده و متنوع است.
مغز چگونه خاطرات را نگهداری می‌کند؟
الیزابت کنسینگر، استاد روان‌شناسی در کالج بوستون، تأکید می‌کند که مغز انسان فاقد سقف مشخص برای ذخیره اطلاعات است. برخلاف تصور رایج، خاطرات در مغز مانند فایل‌های مجزا ذخیره نمی‌شوند، بلکه در شبکه‌ای گسترده از سلول‌های عصبی به نام «انگرام» توزیع می‌گردند. در این مدل موسوم به «بازنمایی توزیع‌شده»، هر نورون می‌تواند بخشی از چند خاطره مختلف را ذخیره کند.
برای مثال، خاطره تولد دوران نوجوانی شما، همزمان بخش‌هایی از مغز را فعال می‌کند که مرتبط با صدا، بو، رنگ و احساسات هستند. این خاطره ترکیبی از فعالیت‌های مغزی پراکنده است که هنگام یادآوری، دوباره به شکل هماهنگ فعال می‌شوند.
انعطاف‌پذیری و مقاومت حافظه انسانی
یکی از مزایای شیوه توزیع‌شده این است که با آسیب دیدن بخشی از مغز، احتمال بازیابی خاطرات همچنان وجود دارد. نورون‌ها در ترکیب‌های متعدد و منعطف با یکدیگر همکاری می‌کنند، که همین ویژگی موجب گسترش ظرفیت ذخیره‌سازی به‌صورت تصاعدی می‌شود. به‌گفته پاول ربر، استاد علوم اعصاب در دانشگاه نورث‌وسترن، این الگو عامل اصلی توانایی بی‌نظیر مغز در ثبت خاطرات زیاد و متنوع است.
چرا همه چیز را به یاد نمی‌آوریم؟
اگر مغز چنین ظرفیت عظیمی دارد، چرا نمی‌توانیم همه اطلاعات را به خاطر بسپاریم؟ پاسخ این است: سرعت ذخیره‌سازی مغز با حجم اطلاعات دریافتی همگام نیست. هر روز هزاران داده از طریق حواس مختلف به مغز می‌رسد، اما تنها بخشی از آن‌ها وارد حافظه بلندمدت می‌شوند.
رِبر فرآیند حافظه را مانند دوربینی می‌داند که تنها با ده درصد توان خود عمل می‌کند. یعنی مغز همواره در حال انتخاب است؛ فقط اطلاعاتی را نگه می‌دارد که اهمیت بقا یا کاربردی مشخصی دارند.
اهمیت انتخاب‌گری مغز در یادگیری
بر اساس نظر لیلا دواچی، استاد علوم اعصاب در دانشگاه کلمبیا، حافظه انسان برای تطبیق‌پذیری با محیط شکل گرفته، نه ثبت جزئیات کامل. مغز بیشتر اطلاعات روزمره را خلاصه‌سازی می‌کند و در قالب طرحواره‌ها ذخیره می‌سازد. مثلاً مسیر رفت‌وآمد روزانه شما تنها زمانی در حافظه باقی می‌ماند که اتفاق خاصی در آن رخ دهد.
این انتخاب‌گری و فیلتر کردن اطلاعات، به مغز اجازه می‌دهد آنچه واقعاً ضروری است حفظ شود و فضای حافظه به بهترین نحو مورد استفاده قرار گیرد.
نتیجه‌گیری: حافظه بی‌پایان ولی هوشمند
مغز انسان دارای ظرفیت وسیعی برای ذخیره اطلاعات است، اما آن را با دقت و هوشمندی مدیریت می‌کند. اگر گاهی چیزی را فراموش می‌کنید، به‌معنای کمبود حافظه نیست، بلکه مغز شما در حال اولویت‌بندی داده‌هایی است که برای بقا، یادگیری و سازگاری مهم‌ترند.
