تاثیر مخرب کووید-۱۹ بر مغز: شواهد علمی
“مه مغزی” اصطلاحی عامیانه برای توصیف کندی ذهن و گیجی است که تمرکز، حافظه و تفکر شفاف را با اختلال مواجه می‌کند. مطالعات متعدد نشان می‌دهند که کووید-۱۹ علاوه بر این عارضه، مشکلات دیگری مانند سردرد، تشنج، سکته مغزی، اختلالات خواب و آسیب‌های عصبی را نیز به همراه دارد و حتی می‌تواند زمینه ساز اختلالات روانی شود.
چهار سال پس از شیوع گسترده ویروس کرونا، شواهد فراوانی از اثرات درازمدت آن بر سلامت مغز جمع‌آوری شده است. اگرچه مکانیسم دقیق تاثیر ویروس بر مغز هنوز به طور کامل شناخته نشده و درمان قطعی نیز وجود ندارد، اما مطالعات اخیر منتشر شده در مجله پزشکی معتبر “نیوانگلند” (New England Journal of Medicine) در سال 2024، اثرات عمیق کووید-۱۹ بر شناخت را به وضوح نشان می‌دهند.
بررسی های اپیدمیولوژیک گسترده نشان می دهد که افراد مبتلا به کووید-۱۹ در معرض خطر بالاتری برای اختلالات شناختی از جمله مشکلات حافظه قرار دارند. تصویربرداری مغزی قبل و بعد از ابتلا به کووید-۱۹، کاهش حجم مغز و تغییرات ساختاری را در پی این بیماری آشکار می‌کند. حتی موارد خفیف کووید-۱۹ نیز می‌توانند التهاب مزمن و تغییرات مغزی معادل هفت سال پیری را ایجاد کنند. در موارد شدید و نیازمند بستری در بیمارستان یا آی سی یو، این تغییرات معادل ۲۰ سال پیری مغز است.
نتایج کالبد شکافی افراد مبتلا به کووید-۱۹ شدید که ماه‌ها پس از بهبودی به علل دیگر فوت کرده‌اند، نشان از وجود ویروس در بافت مغز دارد. این موضوع نشان می‌دهد که سارس-کوو-۲ (SARS-CoV-2) صرفا یک ویروس تنفسی نیست و در برخی موارد می‌تواند به مغز نفوذ کند. البته هنوز مشخص نیست که آیا حضور مداوم ویروس در مغز عامل مشکلات مغزی درازمدت است یا خیر.
کووید-۱۹ می‌تواند سد خونی-مغزی را که از سیستم عصبی مرکزی محافظت می‌کند، مختل و نفوذپذیر کند. مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که افراد مبتلا به مه مغزی، دارای اختلال در سد خونی-مغزی هستند. حتی در موارد کووید خفیف محدود به ریه‌ها، التهاب مغزی و اختلال در ترمیم سلول‌های مغزی مشاهده شده است.
تحلیل داده‌های ۱۱ مطالعه روی تقریبا یک میلیون فرد مبتلا به کووید-۱۹ و بیش از شش میلیون فرد غیرمبتلا نشان می‌دهد که کووید-۱۹ خطر ابتلا به زوال عقل جدید (New-Onset Dementia) را در افراد بالای ۶۰ سال افزایش می‌دهد. مطالعات آزمایشگاهی روی مدل‌های مغزی انسان و موش نشان می‌دهد که ویروس سارس-کوو-۲ باعث ادغام سلول‌های مغزی شده و فعالیت الکتریکی مغز را مختل می‌کند.
مطالعه‌ای اخیر بر روی نزدیک به 113 هزار نفر نشان داد که کووید-۱۹ حتی در موارد خفیف، موجب افت عملکرد شناختی از جمله حافظه، برنامه‌ریزی و درک فضایی می‌شود. این افت شناختی در افرادی که در مراحل مختلف همه‌گیری و با واریانت‌های مختلف ویروس (از سویه اصلی تا اومیکرون) مبتلا شده بودند، مشاهده شد. افراد مبتلا به کووید خفیف، کاهش شناختی معادل ۳ امتیاز آی کیو، و افراد با علائم پایدار، ۶ امتیاز آی کیو و افراد بستری در آی سی یو، ۹ امتیاز آی کیو را تجربه کردند. مبتلایان مجدد نیز ۲ امتیاز آی کیو از دست دادند.
این یافته‌ها نشان می‌دهند کووید-۱۹ حتی در موارد خفیف، خطری جدی برای سلامت مغز محسوب می‌شود و آثار آن در سطح جمعیت قابل مشاهده است. تحلیل‌های آماری در ایالات متحده نشان می‌دهد که پس از شروع همه‌گیری، یک میلیون آمریکایی در سن کار، مشکلات جدی در به یاد آوردن، تمرکز و تصمیم‌گیری را گزارش کرده‌اند که عمدتا در بزرگسالان جوان ۱۸ تا ۴۴ سال مشاهده شده است. داده‌های اتحادیه اروپا نیز روند مشابهی را نشان می‌دهد.
